Snelheid van verandering

,,Weet je nog, dat we toen in de eerste supermarkt van Koerdistan pindakaas en kaas hebben gekocht omdat we de kebab zo zat waren?''

Ik haal herinneringen op met een van de trainers van het eerste uur in Iraaks Koerdistan, Rommert Kruithof, met wie ik hier al sinds 2004 journalistieke trainingen geef. Hij is inmiddels voor de twaalfde keer terug, en traint de nieuwe verslaggevers en eindredacteuren van de site die we aan het opzetten zijn voor Kirkoek.

We zitten aan de pasta met zalm en spinazie in mijn keuken, en denken terug aan die eerste trainingen. Die herinneringen maken duidelijk hoe snel de ontwikkeling van Koerdistan is gegaan. Het voorbeeld alleen al van die eerste supermarkt, die in 2004 allerlei westerse producten verkocht. Sinds ik in Sulaymaniya woon (april 2008) heb ik de ene na de andere supermarkt zien openen, en de producten van over allerlei grenzen op de schappen zien verschijnen.

Niet dat alles er altijd is. Soms is er opeens een lading bevoren grote garnalen binnengekomen, die je dan snel moet inkopen om te voorkomen dat ze al weer op zijn. En de keus is ook nog niet heel groot. Ik kijk steeds opnieuw mijn ogen uit in de Nederlandse supermarkten waar van een product wel vijf of zes merken voorradig zijn. Vis komt hier uit Vietnam, meer keus is er niet. Maar het is er, en daar ben ik allang blij mee.

Het is een sprong vooruit sinds 2003, het jaar van mijn echte kennismaking met Irak. Er zijn nu supermarkten, de (meeste) mobiele netwerken zijn op elkaar aangesloten, de steden zijn in grootte verdubbeld met veel hoogbouw, er is bijna 24 uur elektriciteit, er is in Erbil zelfs een overdekte schaatshal en in Sulaymaniya een bowlinghal, er zijn Libanese, Chinese, Italiaanse en hamburgerrestaurants (en niet meer alleen eetgelegenheden met kebab en nog eens kebab), restaurants schenken drank, en veel merken wijn zijn nu te koop (in plaats van alleen zure en dure Franse), er is bruin brood te koop.


Vooruitgang die snel gaat - je moet er echt bijblijven om het waar te nemen. En dat is nu juist wat veel Irakezen niet doen. Al sinds ik hier kom willen jongeren weg, en velen grijpen hun kans en gaan. Wat grote gevolgen heeft voor het niveau in de samenleving. Er zijn zestien universiteiten in Koerdistan, maar hoe geef je onderwijs op niveau als je intellectuelen en je kader naar het buitenland is vertrokken?

De vooruitgang is daardoor vooral een zichtbare. De maatschappij zelf verandert slechts langzaam. De verhouding tussen mannen en vrouwen, het aantal vrouwen dat werkt, de leesdichtheid, het aantal boeken en kranten dat wordt verkocht, de discussies die worden gevoerd, de vrijheid om je huwelijkspartner te kiezen op basis van kennis (in plaats van drie gesprekjes onder toezicht die tot die beslissing moeten leiden) - op al die punten gaat het nog nauwelijks beter. Vrouwenbesnijdenis wordt bestreden, maar vindt nog steeds plaats.

Treffend vond ik de reactie van een aantal vrouwen op een overheidscampagne die onlangs werd gevoerd tegen geweld tegen vrouwen. In een TV-programma uitte een vrouw er kritiek op. ,,De overheid wil dat ik over mijn man klaag bij de politie. Dat kan toch niet? Waar bemoeit de overheid zich mee? Laat ze zich met echte problemen bezighouden!''